ام‌الفسادی به نام الکل

دکتر محمدامین زارع
متخصص اورژانس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

هشدار درباره مصرف مشروبات الکلی که به عنوان یک اقدام نابهنجار زمینه‌ساز جرایم بسیاری است، همواره مورد توجه کارشناسان بوده و هست. بخصوص از زمانی که مشروبات الکلی از نوع تقلبی آن نیز وارد بازار شد. باعث تاسف است که بگویم اکثر مصرف‌کنندگان این مشروبات دست‌ساز و البته بسیار خطرناک را جوانان کم‌سن و سال و اقشار کم‌درآمد جامعه تشکیل می‌دهد، زیرا از قیمت پایینی برخوردار است و آنچه که باعث نگرانی خانواده‌ها و مسوولان در رابطه با مصرف مشروبات الکلی تقلبی شده، علاوه بر سرپیچی از قوانین دینی آثار مخربی است که بر بدن وارد می‌نماید تا جایی که اغلب باعث مرگ شده و چنانچه فرد مصرف‌کننده خیلی شانس بیاورد و جان سالم به در ببرد تا آخر عمر درگیر عوارض آن خواهد بود، عوارضی که هرگز قابل جبران نیست.
حتما شما هم بارها از رسانه‌های عمومی اخباری درباره مسمومیت و قربانی شدن تعداد زیادی از جوانان در مهمانی‌ها و پارتی‌های شبانه شنیده‌اید. آمارها حاکی از آن است که سن مصرف مشروبات الکلی روز به روز رو به کاهش است و بیشترین قربانیان آن را جوانان و نوجوانانی تشکیل می‌دهند که دور از چشم خانواده‌ها و صرفا برای تفریح به مصرف آنها رو آورده‌اند. اگرچه این مساله بسیار تلخ است، اما به هر حال واقعیتی است که وجود دارد و تلاش مضاعف مسوولان و کارشناسان مسائل اجتماعی را برای حل آن می‌طلبد.
الکلی که به عنوان مشروب مورد استفاده قرار می‌گیرد از بسیاری از خوراکی‌ها مثل کشمش، خرما و انگور تهیه می‌شود و نام شیمیایی آن اتانول است. در بدن انسان آنزیم‌هایی وجود دارد که اتانول را تجزیه کرده و پس از متابولیت، می‌تواند در قسمت‌های مختلف بدن تاثیر بگذارد از مهم‌ترین قسمتی که اتانول روی آن تاثیر می‌گذارد، مغز است. با تاثیر الکل روی بافت مغز، سیستم عصبی تحت‌الشعاع قرار گرفته و عملکرد آن کند می‌شود که همین موضوع علائمی مثل اختلالات خلقی و عدم تعادل را ایجاد می‌کند. اگر شما با چنین افرادی برخورد داشته‌اید حتما دیده‌اید که تفسیر آنها از خود و محیط پیرامونشان تحت تاثیر مصرف الکل تفسیری غلط و گاهی غیرقابل درک است. از مهم‌ترین علائم چنین افرادی تلوتلو خوردن است که در نتیجه عدم تعادل به وجود می‌آید.

مراجعه به اورژانس در چه شرایطی الزامی است؟
مصرف اتانول در درازمدت می‌تواند باعث بروز عوارض جدی و گاهی خطرناک شود و چنانچه میزان مصرف الکل زیاد باشد، مجموعه‌ای از علائم در فرد پدیدار می‌شود. اولین علامت خود را به شکل کاهش سطح هوشیاری نشان می‌دهد و به دنبال آن علائمی مثل تهوع، استفراغ و پرادراری نیز پدیدار می‌شود. تهوع و استفراغ و پرادراری خود می‌تواند باعث عوارض دیگری در شخص شود که در حقیقت این عوارض، مشکلات ثانویه مصرف این مواد محسوب می‌شوند. معمولا در مسمومیت با اتانول هوشیاری آنقدر کاهش پیدا نمی‌کند که پزشکان مجبور باشند برای کنترل راه هوایی اقدام خاصی انجام دهند ولی در هر صورت زمانی که هوشیاری بر اثر مصرف بسیار زیاد الکل خیلی افت پیدا کرده باشد و استفراغ‌های غیرقابل کنترل هم بر عوارض در شخص اضافه شود، اینجاست که جان فرد مسموم در معرض خطر قرار می‌گیرد و حتما باید در اسرع وقت به اورژانس مراجعه کرد.
گاهی دیده شده که چنین افرادی دچار افت قند خون می‌شوند، چراکه بدن به جای این که قند خون را بسوزاند، الکل را مصرف می‌کند و الکل در چرخه متابولیسم بدن ایجاد اختلال کرده و همین باعث افت قند خون شده و پیامد آن در پاره‌ای اوقات عوارضی مثل عارضه مغزی و کاهش سطح هوشیاری و اختلال تکلم و در نهایت حتی می‌تواند شخص به کما برود.
در بیشتر موارد چنانچه فرد در نتیجه مصرف الکل (اتانول)‌ دچار مسمومیت شود، مهم‌ترین اقدامات درمانی لازم برای او تحت نظر بودن در مراکز درمانی و جبران مایعات از دست رفته و کنترل تهوع و استفراغ و قند خون و در صورت نیاز جبران قند خون است.
از آنجا که اتانول در بدن بسرعت متابولیزه می‌شود و بعد از چند ساعت اثری از الکل در بدن نخواهد بود، بنابراین عوارض به همان سرعتی که ایجاد می‌شود تقریبا به همان سرعت هم از بین می‌روند. مصرف طولانی‌مدت اتانول، می‌تواند باعث اختلالات کبدی در فرد شود که این اختلالات هرچند در مراحل اولیه با قطع الکل قابل برگشت است ولی بتدریج که مصرف الکل ادامه پیدا کند این ضایعات غیرقابل برگشت شده و پیامد آن از کار افتادن کبد است. ازجمله دیگر ضایعاتی که در نتیجه مصرف مزمن الکل محتمل است، ضایعات کلیوی است که البته آمار ضایعات کلیوی به مراتب کمتر از ضایعات کبدی است.
از دیگر عوارضی که مصرف زیاد الکل بخصوص در فصل سرما ایجاد می‌کند، سرمازدگی و یخ‌زدگی است.
چرا که با مصرف الکل فرد دچار عدم تعادل و کاهش سطح هوشیاری می‌شود و او در چنین شرایطی نمی‌تواند از خودش مراقبت کند و در برابر تغییرات دمایی بسرعت دچار عارضه می‌شود، بر خلاف فرد عادی که حتی در صورت بی‌هوشی بعد از طی یک دوره این علائم برایش بروز می‌کند و در واقع توانایی بدن فرد بی‌هوش برای حمایت و تامین سلامت به مراتب بیشتر از فرد معتاد به الکل است.
مصرف الکل در فصل سرد سال خیلی بیشتر از دیگر فصول است، زیرا به دلیل سرعت بالای متابولیزه آن در بدن و حتی خیلی سریع‌تر از قند خون، فرد با مصرف آن دچار گر گرفتگی شده و درواقع دمای بدنش بالا می‌رود و همین باعث بالا رفتن آمار مصرف آن در زمستان می‌شود.
با‌تاثیر الکل روی بافت مغز سیستم عصبی تحت‌الشعاع قرار گرفته و عملکرد آن کند می‌شود که همین موضوع علائمی مثل اختلالات خلقی و عدم تعادل را ایجاد می‌کند
بیشترین آمار مصرف الکل در دنیا به کشورهای سردسیری مثل روسیه و مناطق سردسیری سیبری اختصاص دارد.
مصرف الکل در فصل سرد سال عوارضی به مراتب بیشتر از فصل گرم سال دارد. معمولا بیمارانی که به دلیل سرمازدگی به اورژانس مراجعه می‌کنند، اولین حدس، شک به مصرف الکل است، چراکه مهم‌ترین عارضه مصرف این ماده سرمازدگی است. بنابراین چنانچه بیماری به دلیل سرمازدگی به اورژانس آورده شود، اولین حدس درباره علت سرمازدگی در وی، مصرف الکل است.
افرادی که به‌آنها به اصطلاح الکلیسم یا معتاد به الکل می‌گویند، در واقع‌ انرژی مورد نیاز بدنشان را از الکل می‌گیرند، یعنی به جای این که از مواد قندی دیگر یا از مواد پروتئینی و چربی استفاده کنند و از این طریق انرژی مورد نیاز بدنشان را تامین کنند، صرفا با استفاده از الکل انرژی بدنشان را تامین می‌کنند. در نتیجه اغلب آنان از سوءتغذیه رنج می‌برند.
خوشبختانه در کشور ما آمار معتادان به الکل به دلایل مذهبی بسیار نادر است. در حالی که تعداد معتادان به الکل در بعضی از کشورها از جمله کشورهای اروپایی و آمریکایی بسیار بالاست.
چنانچه این افراد تصمیم به ترک اعتیاد داشته باشند، باید بدانند که قطع الکل به صورت ناگهانی می‌تواند بسیار خطرناک باشد و توصیه به آن نمی‌شود و چنانچه فرد الکلی به یکباره مصرف آن را قطع کند، طیف وسیعی از علائم مثل بی‌قراری و تشنج را به دنبال خواهد داشت. بنابراین برای ترک الکل باید جانب احتیاط را رعایت کرد و تحت شرایط و تدابیر خاصی اقدام به ترک کرد.

عوارض غیرقابل برگشت مصرف متانول
شخصی که مشکوک به مصرف متانول باشد حتی به مقدار بسیار کم، حتما باید در اسرع وقت به بیمارستان منتقل شود، چرا که با مصرف متانول بر خلاف اتانول که علائم آن پس از مصرف به سرعت در فرد ظاهر می‌شود، علائم با تاخیر بروز می‌کند. یعنی به عنوان مثال اگر علائم اتانول ظرف مدت چند دقیقه تا چند ساعت ظاهر شود، در متانول علائم بعد از 6 تا 12 ساعت به وجود می‌آید و چنانچه متانول همراه با اتانول (نوعی از مشروب با ناخالصی)‌ مصرف شده باشد، حتی ممکن است علائم بعد از 24 ساعت شروع شود. به همین دلیل وقتی فردی با علائم مصرف الکل صنعتی یا مشروبات ناخالص به مراکز درمانی مراجعه می‌کند، تشخیص مسمومیت با الکل صنعتی خیلی دشوار خواهد بود و همین مساله یکی از موارد خطرناک درباره مسمومیت با الکل تقلبی است. از مهم‌ترین علائم مسمومیت با متانول یا الکل صنعتی، بی‌قراری فرد مسموم است در حالی که در مصرف مشروبات غیرتقلبی فرد دچار سرخوشی و به عبارتی مستی می‌شود. سپس با گذشت زمان علائم کاهش سطح هوشیاری در فرد بروز می‌کند تهوع، استفراغ و دل‌درد نیز از دیگر علائم مصرف الکل تقلبی است، ولی از آنجایی که این علائم ممکن است مثلا 24 ساعت بعد از مصرف خود را نشان دهد حتی خود فرد مسموم در پاسخ به سوال پزشک که آیا چیز خاصی مصرف کرده یا خیر با تصور این که این علائم نمی‌تواند به دلیل مصرف الکل باشد از گفتن آن امتناع می‌کند و در حقیقت همین مساله روند تشخیص و درمان لازم را کند کرده و به تاخیر می‌اندازد.
آنچه درباره این بیماران باعث تاسف است، عوارض غیرقابل برگشتی است که این ماده روی شبکه عصبی آنان می‌گذارد. این عوارض در جاهای مختلف بدن می‌تواند ظاهر شود مثل شبکیه چشم که کوری را به همراه دارد و غیرقابل برگشت است، اثر روی مغز که در نتیجه کاهش خونرسانی به مغز به وجود می‌آید و ضایعاتی دائمی مثل سکته مغزی که در فرد ایجاد می‌کند و از دیگر علائم آن می‌توان به کاهش دائمی هوشیاری در فرد اشاره کرد.
از خصوصیات این افراد، اختلالات خلقی است که در نتیجه ضایعات مغزی در آنها ایجاد می‌شود. این ماده سمی همچنین روی کلیه‌ها اثر گذاشته و می‌تواند آنها را از کار بیندازد.
بدن در حالت طبیعی و برای ادامه حیات و فعالیت دارای سیستم خونرسانی در شرایط خنثی از نظر اسیدیته است، اما بلایی که این الکل‌ بر سیستم خونرسانی بدن می‌آورد، این است که اسیدیته خون را به سمت اسیدی شدن پیش می‌برد که این خود عاملی برای شروع عوارض مهم در بدن است.
این روزها در بعضی از مهمانی‌ها از مشروبات الکلی حاوی مواد توهم‌زا استفاده می‌کنند که می‌تواند بسیار کشنده باشد. اغلب این افراد پس از مصرف، دچار اختلالات الکترولیتی شده و املاح خونشان در نتیجه جنب و جوش و فعالیت زیاد، دستخوش تغییرات می‌شود. همچنین تعریق زیاد و افزایش ادرار باعث از دست رفتن بخش زیادی از آب بدنشان می‌شود. بنابراین آنها دچار بی‌قراری و اختلال تنفسی می‌شوند.
درمان چنین بیمارانی بسیار مشکل و پیچیده است، زیرا از یک طرف باید آنها را آرام کرد و از طرف دیگر راه‌های هوایی‌شان باید کنترل شود و از همه بدتر نداشتن شرح حال درست از بیمار، پروسه درمان را پیچیده‌تر می‌کند.
با توجه به سرعت جذب الکل از طریق مخاط بدن و حتی در خیلی موارد از روی پوست، شما نمی‌توانید هیچ کمکی به چنین افرادی کنید. برخی به غلط بر این باورند که با تحریک به استفراغ و بیرون آوردن الکل از معده آنان می‌توانند کمک موثرتری برای نجاتشان بکنند، در حالی که باید بدانید به دلیل سرعت بالای جذب الکل از طریق مخاط و حتی در خیلی موارد از طریق پوست، تحریک به استفراغ هیچ کمکی به او نمی‌کند، زیرا تا رسیدن الکل به معده تقریبا 80 درصد الکل توسط مخاط جذب می‌شود و عملا این کار هیچ کمکی به فرد مسموم نمی‌کند.
پادزهر متانول، اتانول است اما دانستن این قضیه نباید شما را گمراه کند و اگر شک به مصرف متانول در فردی داشتید به او اتانول بدهید، چراکه عملا با کم کردن سطح هوشیاری وی، فرد مستعد اتفاقات بعدی مثل در خطر افتادن راه هوایی و تنفس می‌شود، بنابراین تنها کمکی که می‌توانید برای فرد مسموم تا رسیدن اورژانس انجام دهید، این است که اگر بیمار دچار افت هوشیاری یا تهوع و استفراغ مکرر شد، او را به پهلو بخوابانید تا استفراغ، راه هوایی او را مسدود نکند.

آمارها چه می‌گویند
به دلیل منع مصرف الکل در دین اسلام و مجازات‌هایی که برای آن در نظر گرفته است، خیلی از خانواده‌ها در مراجعه به اورژانس به دلیل مصرف الکل از اقرار به مصرف آن خودداری می‌کنند و در نهایت با شک پزشک و انجام آزمایش لازم به تشخیص می‌رسند که معمولا تشخیص آن به دلیل سرعت بالای متابولیزه الکل در خون بسیار دشوار است و شاید تنها با آزمایش ادرار و با توجه به علائم خاصی قابل تشخیص باشد. بنابراین آمار دقیقی در این رابطه وجود ندارد، ولی مراجعات مکرری که در اورژانس به دلیل مصرف الکل تقلبی دیده می‌شود و با توجه به اخبار رسانه‌ها شاید بتوان گفت که چند وقتی است زنگ خطر در ارتباط با این معضل اجتماعی به صدا درآمده است. به عنوان مثال همین سال گذشته بود که حدود 30 نفر از هموطنانمان به دلیل مصرف الکل تقلبی فوت کردند، تعداد زیادی از آنان نیز دچار نارسایی کلیوی شدند که آنها را تا آخر عمر درگیر دیالیز خواهد کرد و تعداد قابل ملاحظه‌ای از آنها بینایی‌شان را از دست دادند.

منبع
http://noorportal.net/394/597/670/44695.aspx